تعریف تجارت الکترونیک و انواع آن

در دهه اخير جهان با انقلابی تحت عنوان تجارت الکترونیک روبه رو بوده است که آن را قوی‌تر از انقلاب صنعتی معرفی کرده‌اند. تجارت الکترونيک که با هدف برچيده کردن اسناد و مدارک کاغذی و بروکراسی‌های پيچيده‌ اداری و اقتصادی در حال گسترش روزافزون می‌باشد. تجارت الکترونيک در زمينه‌های مختلف فعاليت‌های بازرگانی نفوذ کرده و از معاملات الکترونيکی ميان خريداران خرد و بازرگانان و مراکز اطلاع ‌رسانی و انجمن‌های مجازی گرفته تا مبادلات ميان دولت‌ها و ملت‌ها گسترش يافته است.

همه اين موارد باعث شده تا اين مبحث به عنوان مهمترين مسئله و دانش روز دنیا مطرح شود و دغدغه بنيادين کشورهای توسعه نيافته يا در حال توسعه باشد؛ چرا که اين گونه کشورها می‌دانند با کوتاهی در زمينه تجارت الکترونیک، به زودی به طور کامل از ميدان تجارت جهانی کنار گذاشته خواهند شد.

در قسمت اول این سری مقالات قصد داریم شما را به تعاریف پایه تجارت الکترونیک آشنا کنیم و برخی از مزیت‌های این سیستم در مقایسه با روش‌های سنتی را بررسی کنیم. لطفا تا انتها با زیبال همراه باشید.

• تعريف تجارت الکترونيک

E-business می‌تواند به عنوان استفاده از اينترنت برای شبکه‌سازی و تقويت فرآيندهای کسب و کار، ارتباط سازمانی و همکاری در يک شرکت و با مشتريان، تأمين‌کنندگان و ديگر سهامداران تعريف گردد.

E-business از اينترنت، اينترانت، اکسترانت و ديگر شبکه‌ها برای حمايت از فرآيندهای کسب و کار خود استفاده می‌کند. ليکن E-business توصيف کننده فرآيند خريد و فروش، انتقال يا تبادل محصولات و خدمات يا اطلاعات از طريق شبکه‌های رايانه‌ای از جمله اينترنت می‌باشد.

• توسعه اقتصاد جديد

همراه با به وجود آمدن فناوری‌های مختلف، اصطلاحی نوین به نام «اقتصاد جديد» خلق شده است که براساس ابتکار در خلق و تقسيم دانش نوآوری و خلاقيت به کارگيری فناوری اطلاعات برای توسعه فروش محصولات و خدمات جديد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

•  انواع تجارت‌ الکترونيک و صنايع مرتبط

E-business در گستره فعاليت‌های متقابل شده، متغير است. زنجيره تأمين يکپارچه بسياری از صنايع، از طريق توسعه اينترنت و فناوري‌های مرتبط تغيير شکل يافته است و برخی سازمان‌ها از طريق فراهم‌ سازی خدمات E-business در زنجيره تأمين يا در بخش‌هايی از زنجيره تأمين مانند تدارکات الکترونيکي، لجستيک، سفارش‌دهی پرداخت‌ها و توزيع در فعاليت‌های «سازمان با سازمان» (B2B) تخصص يافته‌اند.

E-business همچنين شامل سازمانی از پلتفرم‌های همکاری است که به سازمان‌های مختلف، اجازه تسهيم اطلاعات و دانش برای منافع مشترک را می‌دهد. يعنی اگر سازمانی قصد داشته باشد سازمان‌های متفاوتی را به منظور خريد و فروش محصولات و خدمات، فراهم سازی خدمات و حمايت از کسب و کارهای آنلاين کنار هم بیاورد، می‌تواند تمام این کارها را در بستر ایجاد شده توسط کسب و کار الکترونیکی پدید بیاورد. انواع سطوح بالاتر E-business آن‌هايی هستند که محصولات يا خدمات را به مشتريان می‌فروشند. بخش ارتباط سازمان با مشتري (B2C) بالاترين تعداد شرکت‌کنندگان را به همراه برخی از موفق‌ترين تعاملات مانند شرکت e-bay و Amazon را جذب نموده است.

• تاريخچه‌ تجارت الکترونيکی

تجارت الکترونيک به معنای تبادل کالا يا خدمات از طريق ارتباط الکترونيکی است. بيش از۴۰ سال است که تجارت الکترونيکی به وجود آمده اما آشنايي عموم مردم با اين مفهوم به دو دهه اخير باز می‌گردد. به صورت کلی دوگونه اساسی تجارت الکترونيکی وجود دارد:

1. B2C که دراین روش، شرکت‌ها به تجارت با تهيه کنندگان و توزيع کنندگان و ساير شرکا می‌پردازند.
2. B2b در چنین حالتی شرکت‌ها، کالا يا خدمات خود را به مصرف‌کنندگان به صورت مستقیم می‌فروشند.

تاریخچه ورود کسب و کارهای آنلاین به زندگی روزمره انسان‌ها را می‌توان در ۴ مقطع زمانی مورد بررسی قرار داد:

• پيش از سال ۱۹۹۵

برخی براين باورند که ماهیت کلی تجارت الکترونيک با توسعه داده‌های الکترونيکی که قالبی استاندارد برای تبادل اسناد تجاری از يک کامپيوتر به کامپيوتری ديگر بود، ایجاد شد. تبادل داده‌های الکترونيکی در اواسط دهه ۱۹۷۰ توسط کميته تأييد استانداردهای نمايندگان صنايع به رسميت شناخته شد و در طول دهه‌های ۷۰ و ۸۰ شرکت‌های بيشتری شروع به تطبيق با سيستم تبادل داده الکترونيکی کردند. تبادل داده الکترونيکی به عنوان نسل اول تجارت الکترونيک به شرکت‌ها اجازه تبادل اطلاعات، دريافت سفارش و انتقال الکترونيکی وجوه از طريق کامپيوترها را داد.

با اين حال گسترش تبادل داده‌های الکترونيکی بسیار آهسته بود. تا پايان دهه ۸۰ اينترنت هنوز طبيعت غيرتجاری خود را حفظ کرده بود. توسعه رابط کاربر گرافيکی و قابليت ناوبری وب در سرتاسر جهان، نوع استفاده از اينترنت را تغيير داد. با اين حال شايد مهمترين نقطه عطف در سال ۱۹۹۱ بود زمانی که شبکه زيرساخت علوم ملی تصميم گرفت تا محدوديت استفاده تجاری از شبکه را بردارد. این تصمیم باعث گردید تا فرصت‌هایی برای تجارت الکترونيکی ایجاد شود.

• ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹

در اواسط دهه ۹۰ به تدريج کاربرد تجاری از اينترنت به الگوی غالب استفاده از آن تبديل شد. ورود اصطلاح تجارت الکترونيک به فرهنگ عموم نشانگر توسعه سريع کاربرد تجاری اينترنت است. همچنين در سال ۱۹۹۵ آمازون بزرگترين کتاب فروشي آنلاين بنيانگذاری شد و تنها يک سال بعد به يک بنگاه تجاری چند ميليون دلاری با پايگاه داده‌ای با بیش از ۱/۱ ميليون کتاب قابل جستجو با فیلترهای مختلف مانند عنوان، موضوع، کلمه کليدی و …  تبديل شد. در سال ۹۶ شرکت دل شروع به فروش مستقيم کامپيوترهای شخصي از طريق اينترنت کرد. در سال ۱۹۹۷ دامنه تجاری دات کام، به عنوان پراستفاده‌ترين دامنه جايگزين دامنه‌های آموزشي گشت اينترنت به فناوری با بيشترين رشد در تاريخ اقتصادی بدل گشت.

• ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱

استقبال طلايی اواخر دهه ۹۰ از تجارت الکترونيک به حباب دات کام معروف شد. حبابي که جهان در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ شاهد از بین رفتن آن بود.

• بعد از سال ۲۰۰۱

تجارت الکترونيک بعد از بحران نيز به رشد خود ادامه داد و برخی از شرکت‌های اينترنتی بازمانده از بحران سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ به موفقيت شايان توجهي دست يافتند. به عنوان نمونه، آمازون بالاترين امتياز رضايت مشتری در طول تاريخ صنعت خرده فروشی را بدست آورد. ای بی (e-bay) در فروش ماشين های دست دوم که در نگاه اول برای معاملات آنلاین مورد نامناسبی به نظر می‌رسيد، فروش قابل توجهی به دست آورد. ميزان تخمين کل فروش تجارت الکترونيک در سال ۲۰۰۲، ۶/۴۵ و در سال ۲۰۰۳ به ۹/۵۴ ميليارد دلار رسيد و تا امروز نيز اين روند پابرجاست.

• سازمان يا مشتری (B2C)

بازار B2C يکی از برجسته‌ترين بازارهای E-business بوده است که اين امر در اصل به دليل شهرت جهانی علامت تجاری شرکت‌هايی مانند e-bay ,Amazon در ميان ديگر شرکت‌ها می‌باشد.

از اواسط دهه ۹۰، رشد عظیمی در تعداد شرکت‌های تأسيس شده برای بهره‌گيری از فضای E-Marketplace در حال توسعه (يا به اصطلاح شرکت‌های دات کام) وجود داشته است. افزايش متناوب جهانی استفاده از اينترنت، علاقه جامعه تجاری را نیز به خود جلب نمود. اولين وب سايت‌های کسب و کار آنلاین در سال ۱۹۹۴ پديدار گرديده و خيلی زود بر روی وب فراگير شدند. صنايع اطلاعاتی و بخصوص صنعت رسانه در استفاده از وب برای بازاريابی و فروش محصولات خود سريع عمل نمودند. در اواسط دهه ۹۰ خرده‌فروش‌ها، توليدکندگان و توزيع‌کنندگان توسط چشم‌اندازهای کسب و کار در حال رشدی که استفاده از اينترنت می‌توانست فراهم کند، جذب شدند. دو عامل کليدی کسب و کار را به سمت اينترنت سوق داد:

1.  اينترنت مکانيسمی‌ را به منظور تجاری سازی فوری محصولات و خدمات برای مشتريان بالقوه در يک مقياس جهانی فراهم کرده است.

2. هزينه حضور در اينترنت بسیار پايين است.

در پايان دهه ۹۰ مهاجرت شرکت‌ها به اينترنت به صدایی تبديل شد تا شرکت‌های بيشتری به اينترنت، به عنوان يک مسير سريع، ارزان و کارآمد برای کسب پول نگاه کنند. در اواخر دهه‌ ۹۰، نگرش مشترکی در رابطه با اينکه تنها سهام شرکت‌های دات کام به رشد ادامه می‌دهند، ايجاد شد. این امر موجب آن گردید که قيمت سهام اين شرکت‌ها به حدی افزايش يابد که ديگر شباهتی به ارزش واقعی آن نداشته باشد. در سال ۲۰۰۰ انديشه پوچ دات کام از هم پاشيد و بسياری از شرکت‌ها به سمت ورشکستگی رفتند.

از زمان افت صنعتی سال ۲۰۰۰ صنايع مرتبط با E-business و E-commerce يک بار ديگر رشد با سرعت موثری را نشان دادند اما اين بار شرکت‌ها با درک بيشتری از چگونگی عملکرد در محيط  E-business وارد بازار شدند. از زمان تجاری سازی اينترنت در اواسط دهه ۱۹۹۰، مصرف‌کنندگان نيز دست خوش يک فرايند يادگيری شده و در مورد خريد آنلاين آگاه‌تر گرديدند و بازار B2C مجدداً شروع به کار کرده و خريد آنلاين، به کانال مهمی برای عادت‌های خريد مصرف‌کنندگان تبديل گرديده است.

• مزاياي تجارت الکترونيکی B2C:

(براي سازمان)

1.  گسترش بازار سازمان‌ها به بازارهای ملی و بين‌المللی
2.  کوتاه کردن کانال‌های بازاريابی و حتی حذف آن و در نتيجه توليد محصولات ارزان‌تر با سود بيشتر
3.  کاهش هزينه‌های ارتباط از راه دور
4.  کمک به شرکت‌های کوچک و نوپا برای رقابت با شرکت‌های شناخته شده‌تر

(براي مشتريان)

1. کاهش هزينه کالا و خدمات برای مشتريان به دليل امکان مقايسه سريع و بر خط قيمت‌ها با يکديگر
2.  افزايش قدرت انتخاب مشتری
3.  امکان خريد ۲۴ ساعت و هفت روز هفته (بدون محدوديت)
4.  دسترسی مشتريان به اطلاعات مربوط به طور کامل
5.  امکان کار و مطالعه برای افراد در منزل
6.  امکان تعامل مشتريان در جوامع الکترونيکی B2C

آینده تجارت الکترونیک

در قسمت قبلی سری مقالات تجارت الکترونیک ، پس از ارائه یک تعریف اولیه از این بحث و چگونگی احاطه شدن بازار توسط کسب و کارهای آنلاین ، به بررسی انواع سرویس‌های موجود در تجارت الکترونیک پرداختیم و در ادامه نیز در خصوص مزایا استفاده از فروشگاه‌های آنلاین برای مشتریان سخن گفتیم. در این بخش قصد داریم با دید وسیع‌تری وارد این صنعت شویم و تاثیرات آن را بر جوامع مخالف بسنجیم.

تاثیرات تجارت الکترونیک(b2c)

•  تأثير تجارت الکترونیک B2C  بر قيمت‌های داخلی يک کشور:

يکی از موانع دستيابی يک کشور به سهم خود در عرصه اقتصاد بين‌المللی، بالا بودن قيمت‌ نسبی کالاها و خدمات آن کشور می‌باشد. این مشکل بيشتر در يک اقتصاد بسته يا مبتنی بر روش‌های سنتی نمايان می‌شود. از اين رو کشورهایی با اقتصاد سنتی بايد به دنبال شرايطی برای تحول وضعيت اقتصادی خود باشند. يکی از مؤلفه‌هایی که در کاهش قيمت کالاها و خدمات اثر مستقيم دارد، ايجاد هماهنگی بين تأمين مواد اوليه و برنامه ‌ريزی برای توليد است. از آن جایی که در تجارت الکترونيکی B2C مديريت فروش و سفارش در قالب محيط الکترونيکی قرار می‌گيرد، بنابراين متناسب با تنظيم زمانی فروش می‌توان توليد را برنامه ‌ريزی کرد و بر طبق اين برنامه زمان‌بندی، به تأمين مواد اوليه و فروش کالا اقدام کرد.

همچنين از آن جایی که بازار را می‌توان به دقت بررسی کرد و با نقاط مصرف نيز ارتباط برقرار کرد، در چنين فرآيندی به کاهش هزينه‌ها به ويژه هزينه انبار داری روی آورد. علاوه بر این موارد تجارت الکترونيکی B2C موجب کاهش هزينه مبادلات و جستجو می‌شود. بنابراين تجارت الکترونيک B2C موجب کاهش قيمت‌های داخلی محصولات و خدمات در يک کشور می‌شود.

•  تأثير تجارت الکترونیکی B2C بر اشتغال يک کشور:

1. استفاده از تجارت الکترونيکی B2C خودکارسازی بخش‌های اقتصادی را به همراه دارد. برای ايجاد خودکارسازی نياز به نيروی متخصص می‌باشد. از اين لحاظ، تقاضا برای نيروی کار متخصص افزايش می‌يابد.
2. تجارت الکترونيکي B2C بطور کلی باعث افزايش خريد و همچنین موجب گردش پول بيشتر شده و از ميزان تورم و رکود اقتصادی کم می‌کند. وجود چنین شرايطی به بهبود چشمگیر نرخ بیکاری کمک فراوانی می‌کند.
3. استفاده از تجارت الکترونيکی B2C به علت کاهش هزينه‌ها و قيمت‌ها و در نهايت افزايش سود موجب ايجاد سرمايه‌گذاری‌های جديد می‌شود که به تبع آن، شغل‌های جديد نیز خلق می‌شوند.

•  تأثير تجارت الکترونیکی B2C بر رضايت مشتري:

ايجاد رقابت کامل با حضور تجارت الکترونيکی B2C موجب می‌شود با غيرشخصی شدن بازار و صفر شدن سود اقتصادی در بلند مدت، مصرف‌ کننده به بهترين شرايط دست يابد.

آينده صنعت تجارت الکترونیک B2C:

با توجه به مزايا و سود دهی اين صنعت، روز به روز به تعداد سرمايه‌گذارانی که تمایل به ورود به این بازار تجارت الکترونيک B2C را دارند، افزوده می گردد.

تجارت الکترونيک B2C موجب شده بازار به سمت رقابت سالم برود که يکی از ويژگی‌های آن، ورود و خروج راحت به اين بازار است. در نتيجه این موضوع، یک فضای رقابتی شديد در آينده‌ اين صنعت ايجاد خواهد شد که به موجب آن، شرکت‌هایی که قصد ورود به این بخش را دارند، نياز به مزيت‌های رقابتی معقول برای ادامه حیات در حوزه کسب و کار خود خواهند بود.

ساده کردن محتوا يا ايجاد محتوایی خلاقانه و ايجاد دسترسی آسان يا ايجاد فضایی برای تبادل نظرات مشتريان، از جمله مزيت‌های رقابتی خواهد بود که در آينده نه چندان دوری، بيشتر از قبل مورد توجه قرار خواهد گرفت. البته نظر اندرو يودرين در اين زمينه اين است که طی سال‌های آينده، ساخت و پخش تبليغ‌های تأثيرگذار و جذاب، حياتی خواهند شد. او همچنان می‌گوید:

 به دست آوردن توجه برای برندها سخت و پرهزينه است اما استفاده از محتوای جذاب و خلاقانه و احساسی در تبليغ، اين راه را ساده‌تر می‌کند. اين روزها بيشتر برندهای بزرگ از اين راهکار استفاده می‌کنند اما انتظار می‌رود در ۱۰ سال آينده، برندهای کوچک‌تر نيز به اين عمل روی آورند.

البته نمی‌توان از تأثيرات تکنولوژی نيز چشم ‌پوشی کرد. برای مثال استفاده از موبايل در ۵ سال گذشته شاهد يک انفجار بوده اما هنوز يک شکاف بزرگ در جابه جايی از دستکتاپ به موبايل وجود دارد. در واقع انجام خريد روی صفحه‌ نمايش‌های کوچک موبايل، يک دردسر جدی برای برنامه نویسان در اين سال‌ها بوده است. برطرف شدن اين مشکل می‌تواند موجب رشد صنعت توزيع کالاهای B2C يا به عبارت تجارت الکترونيک B2C شود.

با روند پیش رو در توسعه کسب و کارهای آنلاین قابل حدس است که در آينده، فروشگاه‌ها به صورت چشم‌گيری کوچک‌تر خواهند شد. با پیشرفت ابزارهای تکنولوژی در تجارت الکترونيکی B2C این موارد به صورت گسترده جايگزين افرادی خواهند شد که در فروشگاه‌ها مشغول به کار هستند. استفاده از چنین ابزارهایی به جای کارمندهای فعلی، برای صاحبان فروشگاه‌ها سودآوری و کارايی بسيار بالاتری خواهد داشت.

البته با توجه به ورود سرمايه‌گذاران بسیار بزرگ به اين صنعت و همچنین به وجود آمدن فضای رقابت شديد و اشباع شدن اين صنعت از شرکت‌ها و برندهای متنوع، انتظار می‌رود آینده از آن کسب و کارها و صنایع کوچکی باشد که سعی در نشان دادن خلاقیت و نوآوری در زمینه ساخت و ارائه محصول خود دارند.