تاریخچه بانکداری الکترونیک در ایران و جهان

تاریخچه بانکداری الکترونیک در ایران و جهان

در بانکداری الکترونیکی عملیات های بانکی مانند جابه‌جایی فیزیکی پول نقد، چک و … توسط سیگنال‌های دیجیتال انجام می‌شود. بانکداری الکترونیک را می‌توان استفاده از تکنولوژی پیشرفته شبکه و مخابرات برای انتقال پول میان بانک‌ها یا سایر موسسات مالی معرفی کرد و در این بلاگ قصد داریم تاریخچه بانکداری الکترونیک در ایران و جهان را مقایسه کنیم.

برای بررسی دقیق تعریف بانکداری الکترونیک، انواع بانکداری الکترونیک، انواع خدمات و معایب و فواید آن بلاگ ” همه چیز درباره بانکداری الکترونیک ” را مطالعه کنید.

این جابه‌جایی پول همچنین می‌تواند میان موسسات مالی، فروشگاه‌ های اینترنتی و سایت ‌ها انجام شود. به عنوان مثال هنگامی که با استفاده از کارت بانکی از مغازه‌ای خرید می‌کنید یا مبلغی را از دستگاه‌های خودپرداز (ATM (automated teller machine برداشت می‌کنید، مبلغ مورد نظر به صورت اتوماتیک از موجودی حساب شما کسر می‌شود.

شروع بانکداری الکترونیکی در جهان

پول الکترونیک برای اولین بار در سال ۱۹۱۸ توسط بانک های فدرال رزرو آمریکا برای جابه‌‌جایی وجه توسط تلگراف استفاده شد و بانک آمریکا (Bank of America) اولین موسسه‌ای بود که تصمیم گرفت تا کارهای زمان‌بر و بسیار سختی مانند وصول چک و مدیریت حساب‌های مشتریان خود را توسط کامپیوتر انجام دهد.

اولین دستگاه خودپرداز در سال ۱۹۳۹ ساخته شد که مورد استفاده بانک ها قرار نگرفت. اما در سال ۱۹۷۳ دستگاه دیگری ساخته شد و برای اولین بار به عنوان دستگاه خود پرداز مورد استفاده بانک ها و سازمان های مالی قرار گرفت.

سرویس های بانکداری خانگی و از راه دور نیز دهه ۸۰ در نیویورک شروع به کار کردند و به سرعت محبوب شدند.

سال ۱۹۹۴ بانک ها و سازمان ها برای انجام فعالیت های خود شروع به استفاده از اینترنت کردند و در سال ۱۹۹۵ فقط ۲۴ بانک از اینترنت استفاده می‌کردند که این تعداد در سال ۱۹۹۷ به ۸۰۰ بانک افزایش پیدا کرد به طوری که کارشناسان پیش بینی کردند تا سال ۲۰۰۰ تعداد بانک هایی که از شبکه اینترنت استفاده می‌کنند به ۱۵۰۰ عدد افزایش پیدا می‌کند.

پس از آن سایر بانک‌ها به صورت تدریجی شروع به حذف چک‌ها و عملیات‌های دستی کردند و به سمت یک سیستم تمام اتوماتیک روی‌ آوردند. با پیشرفت روز افزون ماشین‌ها و اضافه شدن قابلیت‌هایی مانند پردازش اطلاعات، دسته بندی اتوماتیک اطلاعات و فناوری OCR (برای تشخیص متن و ترجمه آن به زبان ماشین) تمایل بانک‌های مختلف در سرتاسر جهان برای استفاده از سیستم‌های کامپیوتری بیشتر شد.

نسل اول ماشین‌هایی که وارد چرخه بانکداری الکترونیکی شدند قادر بودند کارهایی مانند گزارش دهی برداشت و واریز مشتریان، ارائه صورتحساب لحظه‌ای، توقف انجام تراکنش و مدیریت موجودی حساب را انجام دهند.

تاریخچه بانکداری الکترونیک ایران

بانکداری الکترونیک در ایران از حدود سال ۱۳۵۰ شروع شده است. بانک تهران با ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبه هایش برای اولین بار امکان پرداخت خودکار را برای مشتریان خود فرآهم کرد.

البته عملیات پرداخت اتوماتیک فقط در همان شعبه که دستگاه خودپرداز در آن تصب شده بود امکان پذیر یود.

در اوایل سال ۱۳۶۰ بانک ها به تدریج به اتوماتیک کردن و سیستمی کردن فعالیت ها و فرآیندهای بانکی واکنش مثبت نشان دادند و اولین اتوماسیون های بانکی شکل گرفتند اما استفاده از بانکداری الکترونیکی از اوایل سال ۱۳۷۰ آغاز شد.

در سال ۱۳۷۰ بانک ها به صورت گسترده تر از دستگاه های خودپرداز، کارت های اعتباری و .. استفاده کردند.

و در سال ۱۳۸۱ شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) به عنوان سوئیچ ملی کارت آغاز به کار کزد.

بررسی تاریخچه دلایل گسترش بانکداری اینترنتی در ایران و جهان

به وجود آمدن بانکداری اینترنتی کمک شایانی به تسهیل و تسریع فرآیند‌های مالی و ارتباطات بانک‌ها و کسب و کارهای مختلف کرد. همچنین گسترش استفاده مردم از تکنولوژی، وجود یک بستر آنلاین برای انجام فعالیت‌های بانکی، نیاز به حضور فیزیکی در شعب را کاهش میداد. بانکداری الکترونیک در واقع اوج استفاده از فناوری‌های روز در جهت حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است.

به صورت کلی بانکداری اینترنتی می‌تواند خدماتی مانند صورتحساب بانکی، پرداخت قبوض، انتقال وجه بین حساب‌های مختلف، خدمات وام و هزاران قابلیت دیگر را در هر زمان و مکانی که مشتری به اینترنت دسترسی داشته باشد، ارائه دهد.

اولین جابه‌جایی پول اینترنتی

به انتقال پول به صورت دیجیتالی بین دو حساب متفاوت، electronic funds transfer یا به اختصار EFT می‌گویند. اولین جابه‌جایی پول به این روش در سال ۱۹۷۸ و تحت نظارت دولت فدرال آمریکا صورت پذیرفت. این نهاد نظارتی از آن پس تمام تراکنش‌های انجام شده از طریق تلفن،‌ کارت‌های مغناطیسی، پایانه‌های فروشگاهی و کامپیوتر‌ها را مورد بررسی قرار داد تا امنیت انتقالات اینترنتی پول تامین شود.

انتقال وجه بین بانکی

انتقال وجه بین بانکی به طور کلی به جابه‌جایی پول از یک حساب در بانک مبدا به حسابی دیگر در بانک مقصد گفته می‌شود که تمامی این پروسه توسط سیستمی که تمامی بانک‌ها در آن عضو هستند صورت می‌پذیرد. برای انتقال مبالغ بسیار بالا نیاز است که تمامی مراحل از پیش توسط بانک مبدا رزرو گشته و به سیستم اعلام شود.

به عنوان مثال سیستم جابه‌جایی پول‌های هنگفت در کشور آمریکا، Fedwire نام دارد که تمام بخش‌های بانک مرکزی ایالات متحده، اداره خزانه داری و همچنین موسسات دولتی را به یکدیگر متصل می‌کند.

جدا از نهاد‌های دولتی، بسیاری از شرکت‌های خصوصی نیز در این زمینه فعالیت می‌کنند که شاید بتوان مشهورترین آن‌ها را Paypal دانست که در سال ۱۹۹۱ شروع به فعالیت کرد. این شرکت فعالیت خود را در زمینه پرداخت‌های اینترنتی گسترش داده و به مردم کمک می‌کند تا به راحتی از فروشگاه‌های آنلاین خرید کنند. این سرویس در ابتدا توسط کاربران وبسایت مزایده‌ای  eBay مورد استقبال قرار گرفت. بسیاری از فروشندگان به دلیل نداشتن تجربه کافی در تجارت، اطلاعی از نحوه عملکرد کارت‌های اعتباری نداشتند.

Paypal توانست بستری را برای مشتریان و فروشندگان فراهم کند که بتوانند به صورت ایمن جابه‌جایی پول را انجام داده و همچنین رسید بانکی تراکنش‌هایشان را در ایمیل خود دریافت کنند. این شرکت در نهایت در سال ۲۰۰۲ توسط شرکت eBay خریداری شد.

تاریخچه بانکداری الکترونیک مدرن در جهان

در ابتدای راه اندازی سیستم بانکداری الکترونیک، مردم رغبتی به استفاده از آن نداشتند و یا شاید به آن اعتماد نمی‌کردند. به همین دلیل بانک‌ها مجبور شدند برای گسترش استفاده مردم از بانکداری الکترونیک، جایزه‌های ویژه و تشویقی در نظر بگیرند اما این روزها مشوق‌ها به کارمزد بدل شده و بانک‌ها از این مسیر کسب درآمد می‌کنند.

امروزه عملیات بانکداری الکترونیکی بسیاری از نیازهای بانکی افراد را پاسخ می‌دهد. افزایش زیر ساخت و پیشرفت تکنولوژی دو عامل مهمی هستند که به کمک بانک‌ها آمده‌اند تا بتوانند خدمات بهتر و سریع‌تری به مشتریان خود ارائه دهند.

این پیشرفت‌ها تا جایی ادامه پیدا کرده که این روزها بسیاری از بانک‌ها به هیچ عنوان شعبه فیزیکی ندارند و تمام خدمات را به صورت تماما اینترنتی به مشتریان خود ارائه می‌دهند. این شیوه از بانکداری علاوه بر اینکه هزینه‌های مرتبط با نگهداری شعب را بسیار کاهش می‌دهد، به علت ارائه خدمات بهتر با درصد سود بالاتر در مقایسه با سایر بانک‌ها، توانسته‌اند توجه بسیاری از افراد را جلب نمایند.

بدون شک یکی از بزرگترین مشتریان بانک‌ها، شرکت‌ها و بیزینس‌های مطرح هستند. از آنجایی که بسیاری از کارفرمایان تسویه‌ حساب کارمندان خود را از طریق کیف پول‌های درون بانکی (Credit Deposit) انجام می‌دهند، همچنان افراد بسیار زیادی به روش سنتی و از طریق چک‌های بانکی این عملیات را انجام می‌دهند.

این یکی از مهم‌ترین مشکلات بانک‌های آنلاین است چرا که برای اینکه بتوانید یک چک تا به پول نقد تبدیل کنید باید تصویر چک را با استفاده از ایمیل دراختیار بانک قرار داده یا به یکی از ATMهای سایر بانک‌ها که با بانک آنلاین شما تعامل دارند، مراجعه کنید و پول‌ را به حساب واریز نمایید.

تاریخچه بانکداری الکترونیک ایران

علی‌رغم تمام تلاش‌های صورت گرفته بابت ایجاد بانکداری الکترونیکی در کشور، ما با یک واقعیت تلخ مواجه هستیم  که هنوز نتوانسته‌ایم همگام با رشد و گسترش این صنعت بانکداری الکترونیکی در دنیا و حتی کشورهای منطقه، گام برداریم. دلایل این ضعف را می‌توان به صورت زیر دسته بندی نمود:

• عدم پیشرفت مناسب در توسعه زیرساخت‌ها و کم توجهی به توانایی مهندسان داخلی
• استفاده از سخت افزارها و نرم افزار‌هایی که در مقایسه با سایر کشور‌ها بسیار قدیمی و فرسوده بوده که همواره شاهد عدم عملکرد صحیح این موارد بوده‌ایم.
• عدم رشد و توسعه کمی و کیفی دستگاه‌های خودپرداز و سایر تجهیزات بانکداری الکترونیکی
• اقدامات ضعبف بانک‌ها در گسترش خطوط ديتا و MOB-Banking

با توجه به پتانسیل بالا ایران در زمینه اقتصادی و بانکی این نکته قابل استنتاج است که با یک برنامه ریزی صحیح و سرمایه گذاری مناسب، می‌توان شاهد برداشته شدن گام‌های بسیار موثری در پیشبرد خدمات بانکداری الکترونیک بود.

ماهان مسبوقی

از سال ۹۲ در حوزه تولید محتوا و بازاریابی فعال هستم و باعث افتخاره که الان دارم با تیم زیبال همکاری میکنم.