در قسمت قبل نگاهی به تاثیرات تجارت الکترونیک بر یک کشور داشتیم و سعی کردیم با ارائه چشم اندازی از آینده آن، علت سرمایه گذاری بسیاری از شرکت‌های بزرگ در این زمینه را واکاوی کنیم. در آخرین بخش این مقالات، می‌خواهیم روند پیشرفت و آینده تجارت الکترونیک در ایران را بررسی کنیم و با ارائه آمار معتبر، موانع موجود در مسیر حرکت به سمت استفاده جامع از خدمات الکترونیک را معرفی نماییم.
تجارت الکترونیک چیست
در بلاگ قبلی راجع به اینکه تجارت الکترونیکی چیست به طور کامل توضیح دادیم. به طور مختصر می‌توان گفت تجارت الکترونیک ، پردازش و انتقال الکترونیک داده‌ها در بستر اینترنت است. در واقع فعالیت‌های مختلفی از جمله مبادله الکترونیکی کالا، خدمات، تحویل مطالبات دیجیتال، انتقال الکترونیک وجوه، مبادله الکترونیک سهام، بارنامه و شماره‌های الکترونیک، طرح‌های تجاری الکترونیکی و … را همگی می‌توان تجارت الکترونیکی نام برد.
تجارت الکترونیک در ایران
مدت زيادی از تجارت الکترونيکي B2C در ايران نمي‌گذرد. در سال ۲۰۱۶ رتبه بندی تجارت الکترونيکي B2C توسط آنکتاد (UNCTAD) بر اساس آمادگی کشورها در پذیرش خدمات تجارت الکترونیک اعم از استفاده از اینترنت، سرورهای امن، کارتهای اعتباری و اعتبار سیستم پستی منتشر شد.
تجارت الکترونیکی در ایران مدت زیادی نمی‌گذرد. در این رده بندی، ايران در بین ۱۳۷ کشور، در جايگاه هفتاد و هفتم جهان و در کنار کشورهایی مانند مراکش و مصر قرار گرفت. همچنین ايران در جايگاه دهم در میان کشورهای آسيا اقیانوسیه ایستاد که می‌تواند نشان‌دهنده تأخير در ورود به اين صنعت به ايران نسبت به جامعه جهانی باشد.
در کنار مزايای بی‌شمار اين صنعت موانعی نيز همچنان در ايران بر سر راه اين صنعت وجود دارد که به عنوان مثال می‌توان به عدم وجود زير بناهای حقوقی و قانونی و همچنین کمبود زيرساخت‌های فنی مناسب اشاره داشت.
وضعیت تجارت الکترونیک در ایران
اگر بخواهيم تجارت الکترونيکی را در کشوری از جمله ایران گسترش دهيم، نيازمند وجود شاخصهای آمادگی فنی و حقوقی خواهيم بود. زيرساخت‌های فنی و ارتباطی-مخابراتی که برای گسترش و توسعه تجارت الکترونيکی B2C نياز است شامل مواردی همچون ارتباط راحت از طريق بيشتر شدن ضريب نفوذ تلفن‌های همراه، تلفن‌های ماهواره‌ای، گسترش در امکانات کامپيوتری مانند سخت‌افزارها، گسترش دسترسی به اينترنت و افزايش نفوذ آن و در کنار آن کم کردن هزينه‌های استفاده از اينترنت می‌باشد.
علاوه بر این، تحویل کالا همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مصرف‌کننده است. همانطور که می‌دانید کالاها و خدمات موجود در وب به دو بخش فیزیکی و دیجیتالی تقسیم بندی می‌شوند. بسیاری از مشتریان بنا به عادت، ترجیح می‌دهند پس از دریافت محصول سفارش داده شده، هزینه آن را پرداخت نمایند. لذا اطمینان از ارسال کالا در سریع‌ترین زمان ممکن و ارائه سرویس پرداخت در محل کارآمد، می‌تواند رضایت یک مشتری از کسب و کار را به دنبال داشته باشد.
با نگاهی به گزارشات و رتبه بندی اخيری که توسط اتحاديه آنکتاد (UNCTAD) اعلام شد، این موضوع کاملا مشهود است که کشورمان در برخی قسمت‌های شاخصهای تجارت الکترونیک، نيازمند تغییراتی عمده در حوزه زیر ساخت و سیاست گذاری می‌باشد.
تجارت الکترونیک B2C در ایران
- نبودن مسایل حقوقی و قانونی لازم برای تجارت الکترونیک B2C
- کم بودن دانش IT
- عدم وجود تجهیزات شبکه ای و ارتباطی لازم ضمن دسترسی اسان و سریع افراد به شبکه اینترنت
- محدودیت خطهای ارتباطی و پایین بودن سرعت خطوط
- عدم وجود شبکه اصلی تجارت الکترونیکی در ایران
- فقدان کارتهای بین المللی
- فقدان فرهنگسازی مطلوب
با توجه به روند رشد در حجم فروش شرکت‌های ارائه دهنده سرویس‌های تجارت الکترونیکی B2C و همچنین ایجاد شدن شرکت‌هایی با درصد سود بسیار بالا مانند دیجی کالا و بامیلو در ایران، مزایای تجارت الکترونیکی B2C برای سرمایه گذاران ایرانی آشکار شده است. علاوه بر این، در طول چند سال اخیر اعتماد مشتریان نسبت به خریدهای اینترنتی بیشتر شده و در نتیجه تقاضا برای سفارش‌های آنلاین افزایش پیدا کرده است.
موانع و چالش‌های تجارت الکترونیک در ایران
تجارت الکترونیکی به‌عنوان بخشی مهم از تجارت در اقتصاد دنیای امروز، یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که می‌تواند در اقتصاد هر کشور تأثیرگذار باشد. لذا تکمیل زیرساختهای مورد نیاز توسعه تجارت الکترونیکی توسط دولت و شناسایی اولویت‌های مشتریان و میزان مطلوبیت ویژگی‌های فروشگاه‌های اینترنتی توسط سازمان‌های تجاری مهم و دشوار است. درحال حاضر سهم تجارت الکترونیکی B2C در جهان ۲ الی ۳ درصد از کل تجارت جهانی است. این درحالی بوده که پیش بینی می‌شود این رقم به ۵۰ درصد افزایش پیدا کند و این بدان معنی است که B2C به تجارت مهمی تبدیل خواهد شد.
توجه به این موضوع نیز مهم است که خرده‌فروشی در محیط بازار، میزان ثروت، وضعیت اقتصادی و علایق شخصی مصرف‌کننده نقش مهمی در فراگیری خرید و فروش آنلاین ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، وقتی خرید آنلاین گران‌تر از خرید از مغازه‌ها و فروشگاه‌های فیزیکی باشد، مردم رغبت کمتری به مراجعه به فروشگاه‌های آنلاین پیدا می‌کنند.
سخن آخر
طبق اظهارات وزیر صنعت معدن و تجارت، رتبه ایران در زمینه B2C e-commerce در سال ۱۴۰۰ با توجه به برنامه ریزی‌هایی انجام شده ۹ پله رشد خواهد داشت. اما در واقع سوال اینجاست که جایگاه ایران در این میان کجاست؟ آیا کشور ما این قابلیت را دارد که با کشورهای حوزه خلیج فارس به خصوص قطر و امارات متحده عربی در زمینه تسهیل راه اندازی کسب و کارهای آنلاین رقابت کند؟ این سوال و ده‌ها سوال دیگر ما را وادار می‌کند تا قبول کنیم در بسیاری از زمینه‌ها نیاز به سیاست گذاری درست و اصلاح قوانین داریم تا افراد بیشتری تمایل به جایگزینی شیوه‌های سنتی کسب و کار با خدمات تجارت الکترونیک پیدا کنند.
در حال حاضر هنوز زیرساختهای لازم برای تجارت الکترونیکی در ایران شکل نگرفته است. هنوز این تجارت نیاز به توسعه زیرساختهای مورد نیاز در زمینه‌های مختلف ارتباطی، علمی، فنی، کیفی، امنیتی و اطلاعاتی دارد. در صورتی کاربران می‌توانند به صورت الکترونیک معامله کنند که در فضای مجازی، امنیت بالایی وجود داشته باشد. در غیر این صورت هیچ خریدار و فروشنده‌ای وارد هیچ نوع سامانه اینترنتی نخواهد شد.
